Als ik de deur van het tijdschriftenwinkeltje open zwaai, sta ik meteen oog in oog. Jezus! heeft een prominente plek gekregen in het schap. ‘Hij is echt mooi,’ zegt de mevrouw achter het miniscule kassabalietje. ‘Heb er meteen extra besteld. Die meneer Japin, die kan dat.’ Ik knik, reken af en blader alvast vluchtig. Zou het gelukt zijn om met een oppervlakkig medium als een glossy Christus recht te doen? De vormgeving is vakwerk, zie ik in een oogopslag. Maar op de inhoud krijg ik niet direct grip. En met de cover wil het ook niet klikken. Een type ‘vrouw met baard’, zo wil ik niet dat Jezus eruit ziet.
Eerst naar de Titus Brandsma Memorial, de plompe kerk die op steenworpafstand boven de huizenblokken oprijst. De paar honderd stoelen zijn allemaal bezet voor de presentatie van ‘Bachs grote passie’. Onderzoeker dr. Ad de Keyzer van het Titus Brandsma Instituut heeft de Matthäus-Passion in een dik boek spiritueel-liturgisch opengelegd. Twintig jaar noeste studie in één band. Waarom worden zoveel mensen geraakt door dit muziekstuk over het lijden van Christus, gelovig of niet?
Diep in de jassen gedoken luisteren we ademloos naar warme woorden en ontroerende zang. Bach heeft zijn geraaktheid door het Evangelie in muziek omgezet, zegt De Keyzer. Innerlijk gestructureerd door de Lectio Divina, de meditatieve lezing van de tekst. ‘God krijgt van Bach een vanzelfsprekende plaats, daarom doen wij dat ook.’ De tenor zet een recitatief in, de bas laat de woorden van Christus uit de diepte komen. Het zonlicht schijnt er door de ramen van het koor fel tegenin.
Het koraal zingen we mee, als antwoord, als reactie op de Evangelietekst. Zo heeft Bach het bedoeld. Als je geraakt bent, zing je mee. In de woorden van De Keyzer: Muziek als ruimte waarin het goddelijke Jij de dialoog met het menselijke ik aangaat. De ruimte waarin je je kunt laten raken door het mysterie van het lijden. Lijden kun je niet denken, niet begrijpen. Geduren is de enige optie. Dat wist Bach als geen ander.
In het forumgesprek vallen de dingen op hun plek. Sopraan Marjon Strijk probeert in de aria’s te verklanken dat het offer van Jezus zó groot is geweest. De muziek geeft de mogelijkheid om je de tekst toe te eigenen, zegt dirigent Anthony Scheffer. ‘Door de muziek word je de tekst ingetrokken en wordt het meer.’
Waarom groeit het Matthäus-publiek alleen maar en lopen kerken leeg? De Keyzer: ‘Bach zet in bij de emotie. De tekst is daarbij zijn uitgangspunt, die ga je door de muziek beter begrijpen. De tekst is op zich verschrikkelijk. Zo praat je toch niet? Maar Bach praat tegen zijn liefste. Hij legt niets uit. Je moet en kunt je alleen laten meevoeren.’
Moet je een gelovig mens zijn om de Matthäus-Passion te kunnen begrijpen? De forumleden sputteren. Lastige vraag. Volgens Govert-Jan Bach is het eerder een hindernis. Kun je je nog laten ontroeren als je alles al weet? Een musicus zei ooit: ‘Als ik het uitvoer, geloof ik het toch even.’ De Keyzer: Je hoeft er geen gelovig mens voor te zijn om je door de Matthäus-Passion te laten raken, al zou je het er wel van worden.’
In de trein naar huis blader ik Jezus! nog eens door. Pagina voor pagina begint het me te dagen. De makers hebben er een kunstwerk van gemaakt. Zonder uitleg, zonder theologie of dogma. Het boeit, stoot af, irriteert en verwondert. De keuze is aan de lezer: wil je je laten raken? Daar hoef je niet gelovig voor te zijn, al zou je het er zomaar van worden.
Arie Kok
Dit stuk is geschreven voor het maartnummer van het Christelijk Maandblad Reveil.
Arie Kok - auteur 