De witte man in het verhaal

Leon & Juliette doet denken aan de tragedie Romeo en Juliet van Shakespeare. Maar onmogelijk is de liefde in Van der Zijls boekenweekgeschenk uiteindelijk niet. De Nederlandse Leo Herckenrath emigreert begin negentiende eeuw naar het Amerikaanse Charleston, de hoofdstad van de zuidelijke slavernij. Juliette is een slavin die hem verzorgt als hij ziek wordt. Hij besluit haar vrij te kopen en met haar te trouwen, tegen alle conventies van het toenmalige Charleston in. De liefde bedrijven met slavinnen vindt men prima, maar tot rassenvermenging mag het niet leiden. Leon moet zich in veel bochten wringen en smokkelt uiteindelijk zijn gezin naar Nederland. Daar leven ze als exotische representanten van een andere wereld. Van der Zijl houdt het bij de feiten, alles in dit boek is waar gebeurd. Ze kleurt de dingen alleen in met haar verbeelding. Toch leest dit boek als een roman, prachtig verteld. 

• 

• 

Sprekend…

Uitstappen in Elst

Een dorp mag Elst (Ut) eigenlijk niet heten, eerder een uit uit de hand gelopen buurtschap dat ontstond langs de handelsroute Keulen-Utrecht, die later de Rijksstraatweg heette, en nu een nummer heeft: N225. Met het verstrijken van de tijd trok daar een wereldgeschiedenis aan reizigers langs: pelgrims, soldaten, kooplieden, machthebbers, Rembrandt van Rijn, de legers van Hitler en tanks met Canadezen. Vanaf het begin lijkt Elst voorbestemd om doorheen te rijden en vergeten te worden. Alleen tabaksplanters en steenovenarbeiders streken neer in de smalle strook tussen Rijn en Utrechtse Heuvelrug, bouwden er huizen, schuren en later een kerk. 

Schuimkoppen en de dochter van Jan Tok

De schuimkoppen staan op het IJsselmeer. Het is maandagochtend, de storm van zondag blaast zijn laatste adem uit. Alsof het zo moet zijn. Stormvloeden vormden ooit de Zuiderzee, de storm van 1916 luidde het definitieve einde van eb en vloed in. 

De zwarte schuur van de schuld

De verschijning van een nieuwe roman van Oek de Jong is altijd een gebeurtenis. De Jong neemt de tijd om zijn boeken te schrijven en te herschrijven. In zijn inmiddels veertigjarige schrijversloopbaan verschenen tot nu toe vijf romans.

Op Zwarte schuur moesten we na zijn magnum opus Pier en oceaan zeven jaar wachten. En ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat hij die tijd ook nodig had om het boek te componeren en fijn te slijpen. De Jong staat bekend als een minutieus herschrijver, die meerdere keren met een lege bladzijde begint om een nog betere versie te schrijven. 

Europa in de uitverkoop?

Dit jaar gingen we om praktische redenen twee keer op vakantie. Na een korte vakantie op Ameland brachten we een week door op onze tuinbank, als het tenminste niet regende. Daar las ik Grand Hotel Europa, de kloeke en bejubelde Europaroman van Ilja Leonard Pfeijffer. De volgorde was onhandig, de volgende week zouden we ons weer in het toerisme storten. Maar hoe doe je dat als je net een 500-pagina’s lang verhaal hebt gelezen waarin de toerist op de hak wordt genomen? Je durft nauwelijks meer op je slippers en in je kaki-korte-broek-met-zijzakken de straat op. Pfeijffers satire kwam in ieder geval flink binnen. 

‘Ik ben geen omgekeerde zendeling geworden, die nu het tegendeel beweert.’

Voor het winnen van de Librisprijs 2019 was schrijver Rob van Essen (geb.1963) bij het grote publiek niet zo bekend. Dat is nu wel anders. Een gesprek over De goede zoon, een demente moeder en wat er rest na een reformatorisch geloof. 

In het prijswinnende boek De goede zoon gaat een zestigjarige schrijver op roadtrip met een oude vriend, die Lennox heet en die hij kent uit de tijd dat ze samen bij het gemeente-archief werkten. In die tijd zijn dingen voorgevallen die het daglicht niet kunnen verdragen, maar de vraag is of ze op hun geheugen kunnen vertrouwen om de waarheid te achterhalen. Een zelfrijdende auto brengt hen op de plaats van bestemming, waar ze bediend worden door een portierrobo, die even later gemoedelijk een sigaretje staat te roken. Dit apocalyptische scenario lijkt absurd, en dat is het ook wel, maar Rob van Essen weet daar authentieke menselijke verhalen doorheen te weven. 

Rob van Essen voor de Zuiderkerk in Rijssen – still uit filmpje Tubantia

Noord-Ierland worstelt in Brexittijden met haar demonen

‘Zeg niets’ is de treffende titel van Patrick Radden Keefes boek over de IRA, een onthutsend en meeslepend verhaal, door de Brexitverwikkelingen actueler dan ooit. 

Vandaag zal duidelijk worden welke Conservative de regering van het Verenigd Koninkrijk mag gaan leiden in het uittreden uit de EU, Johnson of Hunt. Vooral in Noord-Ierland zal menigeen zijn hart vasthouden. Sinds het Goedevrijdagakkoord van 1998, is de grens tussen Ierland en Noord-Ierland een relatief open grens geworden. Gewelddadigheden tussen loyalisten en republikeinen zijn sindsdien tot een enkel incident teruggebracht. Maar de animositeit tussen groeperingen in Belfast en Derry/Londonderry is er nog altijd, veel muren tussen protestantse en katholieke wijken in Belfast staan nog fier overeind. Er is weinig voor nodig om de vlam opnieuw in de pan te laten slaan. Door de dreigende Brexit, waarbij de Noord-Ierse grens de grote bottleneck is, is dit bepaald niet denkbeeldig meer.  

Ben ik een racist?

Als Arie Kok een zwarte jongen over z’n Franse camping ziet lopen is zijn eerste reflex: opletten. En dat knaagt. Want hij gelooft heilig dat alle mensen gelijkwaardig zijn en dat God elk mens evenveel liefheeft. ‘Huist er een racist in mij?’, vraag hij zich af. Een zelfonderzoek.

Op een ochtend kijkt de succesvolle architect Steve in de spiegel. Wat is er met zijn blanke huid gebeurd? Deze zwarte man, is hij dat zelf? Ongezien door het huispersoneel probeert hij zijn auto te bereiken, maar de confrontatie met klanten en collega’s zal hij niet uit de weg kunnen gaan. De Zuid-Afrikaanse auteur André Brink laat zijn witte hoofdpersoon in de korte roman Spiegel (2008) ervaren wat racisme is. Elke ontmoeting die werkdag is een confrontatie, maar niemand lijkt iets aan hem te zien. Ze zeggen er tenminste niets over. Maar op straat wordt hij uitgescholden, komt hij in vechtpartijen terecht, slaat hij zelf iemand neer. Eenmaal thuis laat hij zich verleiden door de hoogblonde Duitse au-pair van het gezin. De mensen benaderen hem anders, en hij laat gedrag zien dat niet bij hem past. De verandering van huidskleur zet zijn leven volledig op zijn kop, maar niemand die er tegen hem ook maar een woord aan wijdt.

Aanklacht tegen de meelopers

Géraldine Schwarz schreef met De geheugenlozen een waarschuwend boek. Ze is bezorgd om het opkomend populisme en schuwt de vergelijking met de jaren dertig niet. Tegelijk is het een meeslepend verhaal, en het aan het vertaling toegevoegde Nederlandse hoofdstuk is onthullend.

Als er één ding de afgelopen maanden duidelijk is geworden in de Nederlandse samenleving, dan is het wel dat bruin gedachtengoed maar moeilijk uit te bannen blijkt. Komend jaar vieren we dat we driekwart eeuw geleden bevrijd zijn van de tirannie van de nazi’s. Wie een vergelijking maakt tussen de ontwikkeling van het populisme nu en de jaren dertig van de vorige eeuw krijgt al snel de wind van voren. Onderzoeksjournalist en documentairemaakster Géraldine Schwarz trekt zich daar in haar boek De geheugenlozen niets van aan. Uit bezorgdheid over het opkomend populisme vertelt ze in haar debuut haar familieverhaal en plaatst dit in een brede context. Opdat het niet vergeten zal worden.