Adembenemende analyse van de volgende catastrofe?

De westerse wereld is in 2008 maar nauwelijks ontsnapt aan een catastrofe. De financiële crisis waarvan we nu nog het staartje meemaken, is slechts een slap aftreksel van wat had kunnen gebeuren. En het kan zomaar nog een keer. Waarom? Journalist Joris Luyendijk wilde het weten en dook als antropoloog in het financiële hart van Londen, de City. Dit kan niet waar zijn is het verslag van zijn zoektocht. Een adembenemende analyse.

Bewust zonder al teveel voorkennis begint Luyendijk aan zijn avontuur. Het eerste probleem: geen medewerker in de City mag met de pers praten, op straffe van ontslag op staande voet. Luyendijk verzint een list: in aan artikeltje in The Guardian biedt hij vertrouwelijkheid in ruil voor een afpraak. Twee jaar en 200 blind dates verder is een onthutsend beeld ontstaan. Een beeld dat vooral inzoomt op de traders bij zakenbanken, de slimme jongens en meisjes van de beursvloeren.

Het probleem is niet zozeer de hebzucht, zoals algemeen wordt aangenomen. Het gaat om het systeem. Een systeem dat draait op angst. Bescherming tegen ontslag genieten medewerkers in de City niet. De sterksten moeten overleven, de minder goede handelaars worden regelmatig afgeroomd, met een tasje persoonlijke bezittingen naar de uitgang geleid. Het gevolg van ontslag is dat je je riante levensstandaard niet kunt volhouden, je kinderen misschien wel van de privéschool moet halen. De angst voor statusverlies is misschien wel de grootste boosdoener. Wat daar tegen te doen? Je door je baas opgelegde targets halen. Hoe haal je die? Door amoreel te werk te gaan, wat iets anders is dan immoreel. Goed en kwaad doen niet ter zake, zolang je maar binnen de grenzen van de wet blijft. Je gaat ervanuit dat je klant weet wat hij koopt en verkoopt (Caveat Emptor-principe). Dus naai hem gerust een oor aan.

Een belangrijke rol is weggelegd voor de Quants, slimme nerds, vaak met een master in de wiskunde, die slimme beleggings- of verzekeringsproducten kunnen ontwikkelen. Zo slim, dat veel bazen en toezichthouders ze niet precies begrijpen. Wat als een product verkeerd uitpakt? Wie heeft dat op tijd in de gaten? In 2008 hebben we gezien hoe verknoopt de financiële wereld is. Een bank die omvalt kan alle andere banken meetrekken. Wie garandeert dat er niet ergens een nerd een product ontwikkelt dat totaal verkeerd uitpakt?

De meest beanstigende conclusie van Luyendijk is: ‘Zouden we morgen de hele City naar een onbewoond eiland afvoeren en vervangen door een kwart miljoen nieuwe mensen, dan ben ik ervan overtuigd dat we in no time hetzelfde wangedrag weer zullen zien.’ Daarmee zegt Luyendijk: de City zijn we allemaal. Wat daar gebeurt, hoe het daar loopt, dat zit in beginsel in ieder mens. Dat beeld kennen we al uit Genesis 3.

‘Dit kan niet waar zijn’ schetst geen vrolijke wereld. Het vliegtuig staat in brand, maar de cockpit is leeg. Wie is in staat een volgende crash te voorkomen? Van de politiek hoeven we het niet te verwachten. Die werken te lokaal om de mondiaal werkende financiële wereld in toom te houden. Maar het boek is adembenemend, een heldere analyse, knap opgebouwd en in een meeslepende stijl geschreven.

Dit kan niet waar zijn – Joris Luyendijk, Atlas Contact, 208 pag’s, € 19,99.

(Een korte versie van dit artikel verschijnt in het maartnummer van De Nieuwe Koers).